احكام و آداب و زكات عيد فطر

به گزارش خبرگزاری اهوران نيوزبه نقل از سنى نيوز:خداوند متعال دين راست و درستي را براي بندگانش برپاداشت و موضوعي باقي نمانده است مگر آنکه حکم آنرا برايشان تبيين فرموده و به راه هايي روشن رهنمون ساخته است کردارشان را نيک گردانيده و بر آباد کردن آنچه به آنان واگذارده است ياري شان مي دهد. در همين راستا شريعتي آمد که در ميان زندگاني دنيا و آخرت تعادل برقرار نموده و بطور همزمان به نيازهاي روح و کالبد بشر مي پردازد.
مشروعيت عيد نيز از اين قاعده مستثني نيست. چراکه، دين حنيف اسلام احکام ويژه ي آن را بيان داشته و رفتار فرد مسلمان را در اين مناسبت نيز با دين و آئين خداوند همسو نموده است. در ادامه بطور گذرا در مورد برخي احکام و آداب مربوط به مشروعيت عيد بحث مي شود:
گرفتن روزه در روز عيد حرام است. که اولين عيد مي باشد. چنانچه امام بخاري از حضرت عمر رضي الله عنه روايت نموده است که ايشان قبل از خطبه(روز عيد) نماز گزارد و آنگاه در خطبه اش چنين فرمود: « يا أيها الناس إن رسول الله صلى الله عليه وسلم قد نهاكم عن صيام هذين العيدين، أما أحدهما فيوم فطركم من صيامكم، وأما الآخر فيوم تأكلون نُسُكَكَم » . يعني: "اي مردم بدانيد که رسول الله صلي الله عليه و سلم از روزه گرفتن در اين دو عيد نهي فرمودند، اما اولي که روز شکستن روزه ي تان است و ديگري روزيست که در آن قرباني هايتان را مي خوريد."
بسيار تکبير گفتن و ياد کردن بزرگي خداوند در شب عيد مستحب است. بدليل فرمايش خداوند متعال: { ولتكملوا العدة ولتكبروا الله على ما هداكم } (البقرة: 185) يعني: "و مي خواهد که تمام کنيد شمار را و به بزرگي ياد کنيد خدا را به شکر آنکه راه نمود شما را." تکبير گويي از غروب آفتاب آخرين روز ماه رمضان آغاز شده و تا نماز عيد ادامه مي يابد. اين عمل در همه ي اماکن صورت مي گيرد. در عيد فطر پس از نمازهاي پنجگانه تکبير گفته نمي شود.
در تکبير اينچنين گويند: الله أكبر الله أكبر، لا إله إلا الله، والله أكبر الله أكبر ولله الحمد. در صورتيکه سه بار تکبير گفته شود نيکوست و در اين رابطه موضوع گسترده است.
استحمام و نظافت براي عيد سنت است؛ آمده است که ابن عمر رضي الله عنه، که به پيروي از سنت و پايبندي بدان معروف است، چنان مي کرد. همچنين پوشيدن بهترين لباس ها مستحب مي باشد، آنگونه که ابوداود در حديث حضرت عايشه رضي الله عنها را آورده است که پيامبر خدا صلي الله عليه و سلم فرموده اند: « ما على أحدكم أن يكون له ثوبان سوى ثوبي مهنته لجمعته » روز عيد از لحاظ مفهوم شبيه جمعه است، بنابراين انجام اين کار سنت است.
تناول نمودن چيزي، ترجيحاً خرما، پيش از آنکه براي نماز خارج شود سنت است. چنانچه امام بخاري در حديثي از حضرت انس رضي الله عنه روايت نموده است « كان النبي صلى الله عليه وسلم لا يغدو يوم الفطر حتى يأكل تمرات » : که پيامبر صلي الله عليه و سلم روز عيد فطر جز مقداري خرما چيزي نمي خورد. ابن حجر حديث را بعنوان دليلي براي بستن راه زياده روي در روزه داري بيان نموده است.
پياده راه افتادن به سوي نماز عيد پسنديده است، به دليل حديثي، که ترمذي آن را روايت نموده و به حسن بودن حديث رأي داده است، در آن حضرت علي رضي الله عنه مي فرمايد: « من السنة أن تخرج إلى العيد ماشياً، وأن تأكل شيئاً قبل أن تخرج » يعني: "سنت آنست که براي عيد پياده خارج شده و قبل از خروج چيزي ميل شود."
و سنت چنين است که رفتن به سوي عيد از يک راه و برگشت از آن از راه ديگري باشد. آنگونه که رسول خدا صلي الله عليه و سلم عمل نموده اند، جاييکه امام بخاري روايت مي نمايد: جابر رضي الله عنه تعريف مي کند که: "پيامبر صلي الله عليه وسلم در روز عيد راه ها را بطور مخالف برمي گزيدند."
اهل علم براي اينکار دلايل بسياري را برشمرده اند، از جمله: آشکار ساختن نشان و رسوم خداوندي با رفت و آمد در اداي اين فريضه، بخشم درآوردن منافقان، سلام کردن بر رهگذران هردو راه، گواهي ساکنان انس وجن هر دو راه، به فال نيک گرفتن آن براي تغيير حال در جهت مغفرت و خوشنودي خداوند، برآوردن نياز نيازمندان در هر دو راه، البته همگي دلايل فوق و بسياري علت هاي ديگر نيز مي تواند درست باشد.






بيرون رفتن زنان در روز عيد براي حضور در نماز عيد و شنيدن خطبه ايرادي ندارد و حتي بعضي از اهل علم آنرا مستحب نيز دانسته اند. کل موضوع مشروط به امنيت از فتنه مي باشد؛ دليل آن حديثي است که مسلم در صحيح خويش از ام عطيه روايت کرده است: « أَمَرَنا رسول الله صلى الله عليه وسلم أن نخرجهن في الفطر والأضحى، العواتق، وذوات الخُدُور، فأما الحُيَّضُ فيعتزلن الصلاة، ويشهدن الخير ودعوة المسلمين » "پيامبر خدا صلي الله عليه و سلم به ما امر فرمودند که براي روزهاي عيد فطر و قربان زنان دوشيزه و خانه دار ما بيرون آييم. ولي آنانکه در حالت حيض بودند از نماز دوري نموده و در اکرام و دعوت مسلمانان شرکت مي جستند." کلمه ي العواتق: جمع عاتق بوده و به معني زن جوان که هنوز شوهر نکرده است. و الخدر: همان پوششي است که دختر را در منزل پنهان مي دارد، که بعداً به هر نوع پوششي مانند خانه و شبيه به آن اطلاق گرديد و جمع آن خدور است و منظور در اينجا زنان خانه دار مي باشد.
در اينجا آگاهي از اين موضوع ضرورت دارد که بدانيم بر زنان لازم است در روز عيد و غير آن با آرايش و عطر يا با لباسي که براي جلب توجه ديگران پوشيده شده و يا هر نوع لباس غير شرعي خارج نشوند. فرمايش خداوند متعال را يادآور مي شويم که: { وقل للمؤمنات يغضضن من أبصارهن ويحفظن فروجهن ولا يبدين زينتهن إلا ما ظهر منها وليضربن بخمرهن على جيوبهن{ " و بگو زنان مسلمان را که بپوشند چشم خود را و نگاه دارند شرمگاه خود را و آشکار نکنند آرايش خود را مگر آنچه ظاهر است از آن موضع و بايد فروگذارند چادرهاي خود را بر گريبانهاي خود." (نور:31)
زكات فطر
حكمت زكات فطر:
از ابن عباس روايت است : "فرض رسول الله صلى الله عليه و سلم زکاة الفطر طهرة للصائم من اللغو و الرفث، و طعمة للمساکين فمن أداها قبل الصلاة فهي زکاة مقبولة، و من أداها بعد الصلاة فهي صدقة من الصدقات) (صحيح ابن ماجة 1480)
«پيامبر صلى الله عليه و سلم زکات فطر را به عنوان پاک کننده‌ي روزه‌دار از سخنان بيهوده و دشنام و بعنوان رزق و خوراکي براي مساکين واجب کرده است. پس هر کس آنرا قبل از نماز (عيد) بدهد، آن زکاتي قبول است و هر کس آنرا بعد از نماز عيد پرداخت کند صدقه‌اي همچون (ساير) صدقات است (به عنوان زکات فطر محسوب نمي‌شود)».
زکات فطر بر چه کساني واجب است؟
زکات فطر بر هر مسلمان آزادي که بيش از قوت يک شبانه روز خود و خانواده‌اش داشته باشد، واجب است. و بر شخص واجب است که زکات فطر خود و کساني را که نفقه آنها بر عهده او است مانند همسر و فرزندان و خدمتکارش – اگر مسلمان باشند – بپردازد.
از ابن عمر روايت است: "أمر رسول الله-صلى الله عليه وسلم- بصدقة الفطر عن الصغير والکبير والحر والعبد ممن تمونون). (صحيح – بيهقى 161/4)
«پيامبر -صلى الله عليه وسلم- به دادن زکات فطر از کوچک و بزرگ و آزاد و برده، و کساني که نفقه آنها بر عهده شما است امر فرموده است».
مقدار زکات فطر
مقدار واجب براي هر نفر نيم صاع از گندم يا يک صاع از خرما يا مويز يا جو يا کشک يا ساير چيزهايي است که جايگزين اينها مي‌شوند مانند برنج و ذرت و مانند اينها که به عنوان قوت مصرف مي‌شوند.
دليل اينکه مقدار واجب از گندم نيم صاع است حديث عروه بن زبير است که مي‌گويد : "أن أسماء بنت أبي بکر کانت تخرج علي عهد رسول اللهr عن أهلها – الحر منهم و المملوک – مدين من حنطة أو صاعا من تمر، بالمد أو بالصاع الذي يقتاتون به" (الطحاوي 43/2))
«اسماء دختر ابوبکر در زمان پيامبر صلى الله عليه و سلم زکات فطر افراد آزاد و بردة خانواده‌اش را مي‌داد که مقدار آن دو مد گندم (دو مشت متوسط) با يک صاع خرما بود، با مد و صاعي که قوت را با آن پيمانه مي‌کردند».
و دليل وجوب يک صاع از غير گندم حديث ابوسعيد خدري است که گفت : "کنا نخرج زکاة الفطر صاعا من طعام أو صاعا من شعير، أو صاعا من تمر. أو صاعا من أقط أو صاعا من زبيب) (متفق عليه)
«ما زکات فطر را که مقدار آن يک صاع از طعام يا يک صاع از جو يا يک صاع از خرما يا يک صاع از کشک يا يک صاع از مويز بود مي‌داديم».
هر صاع برابر چهار مُدّ (مشت متوسط) است و هر مُدّ تقريبه برابر است با 750 گرم، در نتيجه زكات فطر براى هر فرد برابر است با 3 كيلو گرم كه برابر با يك صاع يعنى چهار مُدّ ميباشد.
ووي در شرح مسلم (6/70) مي‌گويد :
«عامه فقهاء دادن قيمت بجاي جنس را جايز ندانسته‌اند ولي ابوحنيفه آن را جايز دانسته است». مي‌گويم: قول ابوحنيفه مردود است چون ) و ما کان ربک نسيا ( «و پروردگار تو هرگز فراموشکار نبوده است». و اگر پرداخت قيمت به جاي جنس جايز مي‌بود خدا و رسول او، آن را بيان مي‌فرمودند؛ بنابراين توقف بر ظاهر نصوص بدون تحريف و تأويل واجب است.
زمان پرداخت زکات فطر
پرداخت نکردن به موقع آن بدون عذر حرام است.
از ابن عباس روايت است : (فرض رسول الله صلى الله عليه و سلم زکاة الفطر طهرة للصائم من اللغو و الرفث، و طعمة للمساکين، فمن أداها قبل الصلاة فهي زکاة مقبولة، ومن أداها بعد الصلاة فهي صدقة من الصدقات) (صحيح ابن ماجة 1480)
«پيامبر صلى الله عليه و سلم زکات فطر را به عنوان پاک‌کننده روزه‌دار از سخنان بيهوده و دشنام و بعنوان رزق و خوراکي براي مساکين واجب کرده است، پس هر کس قبل از نماز (عيد) آن را بپردازد، آن قبول است و هر کس بعد از نماز عيد آن را بدهد صدقه‌اي همچون (ساير) صدقات است. (به عنوان زکات فطر محسوب نمي‌شود)».
از ابن عمر روايت است : (أمر رسول الله صلى الله عليه و سلم بزکاة الفطر أن تودي قبل خروج الناس إلي الصلاة) (متفق عليه)
«پيامبر صلى الله عليه و سلم دستور داد تا زکات فطر قبل از خروج مردم براي نماز عيد، پرداخت شود».
زكات فطر از بعد از غروب خورشيد روز آخر رمضان شروع شده و تا قبل از نماز عيد ادامه خواهد داشت ولى جايز است که زکات فطر يک يا دوروز قبل از عيد به کسي که آن را مي‌گيرد پرداخت شود :
از نافع روايت است : "کان ابن عمر يعطيها الذين يقبلونها، و کانوا يعطون قبل الفطر بيوم أو يومين) (بخارى 1511/375/3)
«ابن عمر زکات فطر را به کساني که آنرا قبول مي‌کردند مي‌داد و به آنان يک يا دو روز قبل از عيد داده مي‌شد».
مستحقان زکات فطر
زکات فطر تنها به مساکين داده مي‌شود؛ به دليل فرموده پيامبر صلى الله عليه و سلم در حديث ابن عباس : (وطعمة للمساکين) (صحيح ابن ماجة 1480)
«زکات فطر رزق و خوراکي براي مساکين است».
و جائز است كه زكات فطر چند نفر به يك مسكين مستحق داده شود.
و در پايان، تبريک گفتن و شادباش عيد ايرادي ندارد، مثلاً به کسي که ملاقات مي نمايد بگويد: "خداوند از ما و شما قبول کند، و بر ما و شما آن را پر خير و برکت گرداند و عيدتان مبارک"، و مانند اين ها؛ بدليل حديثي از ابوامامه باهلي رضي الله عنه که هنگام مراجعت از (نماز) عيد بهمديگر مي گفتند: خداوند از ما و شما بپذيرد. {تقبل الله منا ومنك.} و امام احمد رحمه الله عقيده دارد اسناد حديث ابوامامه رضي الله عنه نيکوست. ابن تيميه رحمه الله بيان مي دارد: "از بسياري از صحابه روايت شده که اين کار را انجام مي داده اند و ائمه بعد از ايشان، مانند امام احمد و ديگران، بدينکار رخصت داده اند."
اين موارد گزيده اي از احکام و آداب مربوط به عيد بودند. خوشا آنانکه به شريعت و راه پروردگارشان پايبند بوده و در حدود اوامر و نواهي او بازايستند و دنيا را وسيله ي آخرت قراردهند. که اين کار بهترين چيزي است که براي آن بار و توشه بربندند و شايسته است که در نيل بدان رقابت کنندگان از هم پيشي بگيرند و عمل کنندگان درآن بکوشند. عيدتان مبارک باد و خداوند طاعت ما و شما را قبول فرمايد.